Sygnaliści. Jakie naruszenia prawa zgłaszać? Praktyczne wskazówki.
11 minut
Spis treści
Współczesne przedsiębiorstwa i instytucje publiczne muszą zmagać się z wieloma wyzwaniami związanymi z przestrzeganiem prawa oraz zapewnieniem wysokich standardów etycznych. W tym kontekście rola sygnalistów, czyli osób zgłaszających naruszenia prawa, staje się kluczowa.
Przepisy Ustawy o ochronie sygnalistów, które muszą zostać wdrożone do 25 września 2024 r. (więcej pisaliśmy o tym tutaj) jasno definiują zakres działań, które mogą zostać zgłaszane przez sygnalistów. Dotyczy to m.in. korupcji, zamówień publicznych, AML, ochrony konsumentów czy ochrony prywatności i danych osobowych.
W niniejszym artykule przybliżymy praktyczne przykłady naruszeń w różnych sektorach, pokazując, jak istotna jest rola sygnalisty w wykrywaniu i zapobieganiu różnym działaniom w organizacji.
Zachęcamy do lektury, aby najlepiej zrozumieć, jak sygnaliści mogą przyczynić się do budowania bardziej transparentnego i odpowiedzialnego społeczeństwa.
Jakie naruszenia zgłosi sygnalista?
Art. 3 ust. 1 Ustawy o ochronie sygnalistów stanowi:
Naruszeniem prawa jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa dotyczące:
korupcji;
zamówień publicznych;
usług, produktów i rynków finansowych;
przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
bezpieczeństwa transportu;
ochrony środowiska;
ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
bezpieczeństwa żywności i pasz;
zdrowia i dobrostanu zwierząt;
zdrowia publicznego;
ochrony konsumentów;
ochrony prywatności i danych osobowych;
bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego ora Unii Europejskiej;
rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela - występujące w stosunku jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z dziedzinami wskazanymi w pkt 1-16.
Przykłady naruszeń
Korupcja
Pracownik prywatnej placówki medycznej przyjmuje prezenty od firmy farmaceutycznej w zamian za wypisywanie pacjentom, podczas wizyt , recept na ich produkty, leki. W wyniku takiego działania pacjenci nie dostają najlepszych leków czy produktów, mogą też im być przepisywane zbędne produkty. Takie działanie grodzi placówce medycznej złym PR-em, ale też konsekwencjami prawnymi. Sygnalista może zgłosić takie praktyki, wskazując na okoliczność przyjmowania korzyści materialnych.
Dyrektor działu danej firmy zatrudnia członka swojej rodziny na wysokie stanowisko, mimo, że osoba ta nie spełnia określonych wymogów oraz nie posiada odpowiednich kompetencji. W efekcie w firmie dochodzi do obniżenia poziomu kompetencji pracowników. Sygnalista może zgłosić sytuację, powołując się na dokumenty rekrutacyjne oraz dowody o braku kwalifikacji zatrudnionej osoby, a w przypadku łapówki - również na okoliczności, które towarzyszyły jej przekazaniu.
Urzędnik państwowy otrzymuje od pracownika firmy budowlanej łapówkę, w zamian za przyspieszenie procedur administracyjnych, np. procedury wydawania pozwolenia na budowę, mimo że dokumentacja jest niekompletna.
Kierownik zakupów czy działu administracji w firmie otrzymuje od dostawcy sprzętu komputerowego wakacje na Malediwach, w zamian za podpisanie umowy na długoterminowe dostawy. Szkoda firmy może polegać na przepłaceniu za sprzęt lub zakup sprzętu gorszej jakości.
Zamówienia publiczne
Pracownik zamawiającego fałszuje dokumentację przetargową, aby dany oferent wydawał się spełniać wszystkie kryteria, mimo że w rzeczywistości nie spełnia niektórych wymagań. Szkoda firmy może polegać na kupnie wadliwych produktów czy rozwiązań lub na przepłaceniu za takie produkty.
Osoba odpowiedzialna za opracowanie specyfikacji warunków zamówienia (SWZ) specjalnie, za uzyskane korzyści, np. łapówkę, dostosowuje wymogi pod jeden podmiot, tak, aby tylko on mógł spełnić SWZ, eliminując w ten sposób konkurencję. Chodzi o ustalanie kryteriów przetargowych w sposób faworyzujący konkretnego wykonawcę. Szkoda firmy może polegać przede wszystkim na przepłaceniu za zamówiony sprzęt czy usługi.
Pracownik firmy lub urzędu gminy przekazuje jednej z firm startujących w przetargu informacje, szczegóły ofert konkurentów, umożliwiając jej złożenie najkorzystniejszej oferty. Szkoda firmy może polegać przede wszystkim na wyborze firmy, która nie ma kompetencji do wygrania danego przetargu.
Kilka firm budowlanych umawia się na składanie ofert na wyższe kwoty, tak aby zapewnić wygraną oferentowi, oferującemu najniższą cenę, a następnie dzielą się zyskami z kontraktu.
Usługi, produkty, rynki finansowe
Pracownik dużej firmy inwestycyjnej wykorzystuje poufne informacje o planowanej fuzji dwóch firm, aby dokonać zakupu akcji jeszcze przed ogłoszeniem fuzji publicznie. Firma inwestycyjna może ponieść bardzo poważne szkody, np. w przypadku ujawnienia takiej sytuacji. Sygnalista może zgłosić takie działania, dostarczając dowody na nieautoryzowany dostęp do poufnych informacji oraz transakcje na giełdzie.
Pracownicy firmy brokerskiej sztucznie podbijają ceny akcji poprzez składanie fikcyjnych zleceń kupna. Wprowadza to w błąd innych inwestorów, którzy "idąc za tłumem" masowo kupują akcje. Chodzi o manipulowanie cenami na giełdzie.
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu
Pracownicy firmy zobowiązanej stosować AML (przeciwdziałanie praniu pieniędzy) intencjonalnie ignorują i nie zgłaszają serii małych, ale regularnych przelewów z państw z tzw. listy państw wysokiego ryzyka, by nie zaniżać swoich wyników sprzedażowych. Konsekwencje grożące firmie za takie działania są bardzo poważne.
Pracownik firmy zobowiązany do stosowania AML (przeciwdziałanie praniu pieniędzy) nie wdraża odpowiednich procedur AML lub jedynie udaje, że wdraża lub ich nie stosuje, co umożliwia pranie pieniędzy. Dzięki temu, pracownik na przykład z łatwością osiąga wyznaczone mu KPI. Konsekwencje grożące firmie za takie działania są bardzo poważne.
Bezpieczeństwo produktów i ich zgodności z wymogami
Stosowny dział w firmie produkującej np. batoniki, fałszuje certyfikaty zgodności z normami lub nie przeprowadza testów czy nie przestrzega przepisów dot. bezpieczeństwa - tak, aby wyrobić się z założonym terminem wprowadzenia tego produktu na rynek. Pracownik to zauważa i zgłasza. Firma nie wiedząc o takiej praktyce ryzykuje poważne konsekwencje.
Pracownik odpowiedzialny za atestowanie produktów w firmie produkcyjnej uzyskuje nieprawdzie atesty, by zmieścić się w założonym budżecie. Pracownik tego producenta odkrywa ten fakt i zgłasza naruszenie.
Dział kontroli u np. producenta żywności pomija regularne i wymagane przez przepisy prawa kontrole jakości, czego skutkiem jest wprowadzenie i funkcjonowanie na rynku produktów np. zanieczyszczonych, sfermentowanych. Firma nie wiedząc o takiej praktyce ryzykuje poważne konsekwencje.
Bezpieczeństwo transportu
Pracownik stacji kontroli pojazdów, za wynagrodzeniem przekazanym przez pracownika odpowiedzialnego za flotę pojazdów w firmie, fałszuje dokumenty przeglądów technicznych pojazdów, tak aby wydawały się one spełniać wszystkie wymagania techniczne. W rzeczywistości pojazdy są niesprawne i niezdatne do uczestniczenia w ruchu drogowym. Firma ryzykuje spore koszty związane z awariami czy wypadkami swojej floty samochodowej.
Pracownik firmy transportowej zauważa, że kierowcy zatrudnieni w firmie znaleźli sposób na pracę ponad dozwolone limity czasu pracy, co pozwala im zarobić więcej. Sygnalista zgłasza naruszenie, a firma może uniknąć konsekwencji związanych z późniejszymi kontrolami.
Przedsiębiorstwo transportowe w celach oszczędnościowych, rezygnuje z instalacji systemów bezpieczeństwa w pojazdach komunikacji miejskiej.
Pracownik w przedsiębiorstwie zajmującym się produkcją środków chemicznych zauważa, że jego współpracownik składuje odpady chemiczne w sposób niezgodny z wytycznymi przełożonego oraz przepisami prawa, np. w miejscach, które nie są do tego przystosowane. Sygnalista może zgłosić swojemu pracodawcy naruszenie, a firma może dzięki temu uniknąć wielu konsekwencji.
Pracownik w przedsiębiorstwie zajmującej się wycinką lasów odkrywa, że pracownicy firmy prowadzą wycinkę drzew poza wyznaczonym obszarem, poprawiając w ten sposób swoje normy dzienne.
Fabryka produkująca toksyczne odpady, utylizuje je z pomocą przedsiębiorstwa, które nielegalnie wyrzuca toksyczne odpady do rzeki czy składuje je w nieodpowiednim miejscu, co powoduje szkody dla środowiska. Jeden z pracowników fabryki to odkrywa i zgłasza naruszenie.
Zakład przemysłowy emituje do powietrza zanieczyszczenia bez posiadania odpowiednich zezwoleń, co prowadzi do pogorszenia jakości powietrza i zagrożenia zdrowia publicznego. Sygnalista to odkrywa.
Ochrona radiologiczna i bezpieczeństwa jądrowego
Zakład przetwarzający odpady radioaktywne nie przestrzega protokołów bezpieczeństwa, co stwarza ryzyko skażenia radioaktywnego.
Osoba odpowiedzialna za bezpieczeństwo w elektrowni ukrywa fakt działania radioaktywnego, wycieku materiałów radioaktywnych, narażając pracowników elektrowni oraz okolicznych mieszkańców na niebezpieczeństwo. Sygnalista to odkrywa i zgłasza.
Bezpieczeństwo żywności i pasz
W celu poprawienie wyników sprzedażowych, pracownicy producenta żywności dodają do wyrobów firmy niedozwolone substancje i „ulepszacze” smaku, narażając tym samym konsumentów na problemy zdrowotne.
Pracownicy sklepu spożywczego nagminnie zmieniają daty ważności na opakowaniach produktów, aby osiągnąć wyższą sprzedaż. Sygnalista to odkrywa, dzięki czemu firma może uniknąć odpowiedzialności za sprzedaż przedatowanych produktów.
Pracownicy restauracji przechowują surowe mięso i warzywa w niewłaściwych temperaturach, co prowadzi do ich psucia i powoduje konieczność wyrzucenia. Firma ponosi przez to niepotrzebne straty.
Dział odpowiedzialny za bezpieczeństwo żywności w firmie produkującej orzeszki ziemne, nie umieszcza na opakowaniach informacji o możliwości wystąpienia reakcji alergicznych. Sygnalista zawiadamia o tym zarząd firmy, dzięki czemu ta unika konsekwencji w przyszłości.
Masz więcej pytań?
Napisz do nas i umów się na niezobowiązującą rozmowę o Programie Obsługi Sygnalistów naszej Kancelarii Skontaktuj się
Zdrowie i dobrostan zwierząt
Pracownicy firmy hodowlanej niehumanitarnie traktują zwierzęta, o czym zarząd firmy nie wie.
Pracownicy Laboratorium, w celu uniknięcia dodatkowej pracy, przeprowadzają eksperymenty na zwierzętach bez wymaganych zezwoleń. Pracownik laboratorium to odkrywa i zgłasza naruszenie do zarządu.
Hodowca bydła fałszuje dokumenty zdrowotne swoich zwierząt, aby uniknąć kosztów leczenia.
Pracownicy firmy transportowej, w celu ułatwienia sobie pracy, przewóz zwierzęta w przepełnionych i nieodpowiednio wentylowanych pojazdach, co może prowadzić do ich cierpienia, a nawet śmierci. Sygnalista informuje o tym zarządzających firmą, przez co firma może uniknąć konsekwencji w przyszłości.
Jeden z oddziałów firmy hodowlanej stosuje sterydy, aby przyspieszyć wzrost zwierząt, mimo, że są one zakazane przez prawo. Firma jest przez to narażona na poważne konsekwencje prawne, ale dzięki działaniu sygnalisty udaje się zapobiec dalszym naruszeniom.
Zdrowie publiczne
Personel medyczny fałszuje dokumentację pacjentów, tak aby ukryć błędy medyczne, błędy w sztuce itp. Sygnalista to zauważa i zgłasza dyrektorowi szpitala.
Lokalne władze nie przeprowadzają regularnych inspekcji sanitarnych w miejscach publicznych, co może prowadzić do rozprzestrzeniania się chorób zakaźnych.
Lekarz przepisuje pacjentom leki bez odpowiednich wskazań medycznych lub przepisuje niewłaściwe, zazwyczaj większe dawki. W zamian otrzymuje od pacjenta łapówkę.
Szpital nie zgłasza przypadków wykrycia groźnych chorób zakaźnych do odpowiednich służb sanitarnych, co prowadzi do rozprzestrzeniania się choroby.
Ochrona konsumentów
Przedstawiciel firmy ubezpieczeniowej celowo ukrywa istotne informacje dotyczące warunków polis ubezpieczeniowych, wprowadzając klientów w błąd. Sygnalista może zgłosić takie działania, dostarczając dowody na ukrywanie informacji i wprowadzanie klientów w błąd. Dzięki temu firma unika przyszłych problemów z niezadowolonymi klientami.
Doradca inwestycyjny zaleca klientom inwestycje w produkty finansowe, które są dla nich nieodpowiednie, kierując się prowizjami, a nie interesem klienta. Sygnalista może zgłosić takie praktyki, przedstawiając dowody na nieodpowiednie rekomendacje inwestycyjne oraz prowizje. Dzięki temu firma inwestycyjna może uniknąć problemów w przyszłości.
Pracownicy sklepu internetowego celowo zmieniają oznaczenia sprzedawanych ubrań na luksusowe, wykonane z wysokiej jakości materiałów, mimo że faktycznie są one wykonane z tanich, nietrwałych tkanin. Dodatkowo, oznacza je jako markowe. Pracownik sklepu odkrywa to i zgłasza naruszenie, a firma może uniknąć problemów związanych z reklamacjami produktów.
Ochrona prywatności i danych osobowych
Pracownik nieprawidłowo przechowuje lub udostępnia poufne dane firmy lub klientów osobom nieuprawnionym. Dodatkowo, pracownik ten wykorzystuje firmowy sprzęt, oprogramowanie lub informacje do celów prywatnych bez zgody pracodawcy. Sygnalista może zgłosić pracodawcy, że jego współpracownik narusza przepisy dotyczące ochrony danych i informacji.
Pracownik firmy e-commerce zauważa, że np. dział sprzedaży nie stosuje odpowiednich środków zabezpieczających dane osobowe klientów, co prowadzi do ich wycieku. Sygnalista zgłasza naruszenie przełożonemu, dzięki czemu udaje się zapobiec znaczącemu naruszeniu danych osobowych.
Manager firmy marketingowej sprzedaje dane osobowe klientów firmy innym firmom bez ich wiedzy i zgody. Firmie grożą przez to surowe konsekwencje prawne.
Dział HR w firmie zbiera dane biometryczne pracowników bez odpowiedniej podstawy prawnej i bez ich zgody. Jeden z pracowników się orientuje i zgłasza naruszenie, dzięki czemu firma unika problemów z ochroną danych osobowych.
Pracownicy firmy technologicznej nie informują przełożonego o wycieku danych osobowych, mimo że koniecznie powinni to zrobić. Pracownik to odkrywa i zgłasza naruszenie do przełożonych, dzięki czemu udaje się szybciej zapobiec skutkom wycieku.
Bezpieczeństwo sieci i systemów teleinformatycznych
Pracownicy firmy nie przestrzegają wewnętrznych procedur dotyczących bezpieczeństwa IT, co prowadzi do licznych naruszeń bezpieczeństwa danych. Firma ryzykuje w ten sposób konsekwencje prawne za naruszenie danych osobistych.
Pracownik działu IT udziela nieautoryzowanego dostępu do systemów informatycznych firmy osobom z zewnętrz. Inny pracownik się o tym dowiaduje i zgłasza naruszenie przełożonemu.
Interesy finansowe Skarbu Państwa RP, jednostki samorządu terytorialnego oraz UE.
Dyrektor finansowy przedsiębiorstwa ukrywa część dochodów poprzez nieujawnienie ich w deklaracjach podatkowych, zmniejszając w ten sposób zobowiązania podatkowe i poprawiając wynik firmy (np. w celu uzyskania większej premii). Księgowa tej firmy to zauważa i zgłasza naruszenie do zarządu, dzięki czemu udaje się zapobiec problemom z urzędem skarbowym.
Pracownik firmy otrzymującej dotację na rozwój innowacji, wykorzystuje te środki na cele niezwiązane z projektem i ukrywa ten fakt w dokumentacji finansowej. Naraża przez to firmę na obowiązek zwrotu całości dotacji.
Przedsiębiorstwo budowlane fałszuje dokumenty kosztowe, aby uzyskać większe dofinansowanie z funduszy unijnych na realizację projektu. Sygnalista, który weryfikuje kosztorys, odkrywa to i zgłasza naruszenie.
Rynek wewnętrzny UE, w tym publicznoprawne zasady konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowanie osób prawnych
Dział sprzedaży dużej korporacji stosuje drapieżne ceny, sprzedając swoje produkty poniżej kosztów produkcji, aby wyeliminować mniejszych konkurentów z rynku. Dochodzi do stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych w celu eliminacji konkurencji, za co firmie grożą bardzo wysokie kary finansowe.
Władze lokalne przyznają dotacje publiczne wybranej, zaprzyjaźnionej firmie bez przeprowadzenia wymaganej procedurą oceny. W zamian za uzyskane korzyści np. łapówkę, faworyzują firmę w stosunku do innych przedsiębiorstw. Sygnalista, jeżeli to odkryje, może zgłosić naruszenie zasad udzielania pomocy publicznej.
Konstytucyjne wolności i prawa człowieka i obywatela
Dział HR firmy celowo nie zatrudnia kobiet oraz osób o określonym pochodzeniu czy orientacji seksualnej, co naraża firmę na zarzut dyskryminacji pracowników.
Pracodawca monitoruje prywatne rozmowy telefoniczne pracowników bez ich zgody. Jeden z pracowników, który się o tym dowiaduje dokonuje zgłoszenia.
Dział BHP nie zapewnia pracownikom firmy odpowiednich środków ochrony, co naraża ich na wypadki przy pracy. Zarząd firmy o tym nie wie, będąc przekonanym że wszystko działa bez zarzutu.
Pracodawca dokonuje praktyk mających na celu utrudnianie zrzeszenia się pracowników w ramach tworzenia związku zawodowego.
Podsumowanie
Ochrona sygnalistów jest kluczowa dla zapewnienia, że osoby zgłaszające nieprawidłowości nie będą narażone na działania odwetowe i mogą działać w interesie publicznym bez obaw.
Przykłady przytoczone w naszym artykule jasno pokazują, jak różnorodne mogą być przypadki naruszeń oraz jak duże znaczenie odgrywa zgłaszanie ich dla utrzymania zgodności z prawem i etyki w różnych sektorach.
Działania sygnalistów mogą uchronić firmy przed poważnymi konsekwencjami prawnymi oraz finansowymi, a także przyczynić się do ochrony zdrowia, środowiska praz praw człowieka. Jeśli jesteś świadkiem nieprawidłowości, nie wahaj się działać - zgłoś naruszenie prawa w swojej organizacji.
Skontaktuj się z nami, aby dowiedzieć się, jak możemy Ci pomóc w ochronie praw jako sygnalista.
Jeśli jesteś firmą, która musi do 25 września wdrożyć przepisy ustawy o ochronie sygnalistów, to pamiętaj, że za brak ochrony sygnalistów grozi Ci kara grzywny, straty finansowe oraz utrata reputacji i zaufania klientów.
